ΚΑΝΟΝΕΣ Ή ΑΡΧΕΣ;

Έχω παρατηρήσει πως όταν δίνεται στους μαθητές ένας κανόνας που αφορά την πρακτική, αμέσως παύει η διαδικασία αυτό-εξερεύνησης για αυτούς. Γιατί άλλωστε να μπει κάποιος σε διαδικασία εξερεύνησης, όταν ένας άλλος έχει ήδη αποκαλύψει το αποτέλεσμα/ συμπέρασμα;

Όταν ενθαρρύνουμε τους μαθητές μας να πιστεύουν και να εφαρμόζουν τυφλά τους κανόνες που βασίζονται στην αυθεντία/ εξουσία μας ως δάσκαλοι, μήπως τους αφαιρούμε την ευκαιρία να αναρωτηθούν και να διερευνήσουν εάν αυτή η ιδέα, η έννοια ή η τεχνική είναι πραγματικά υγιής και βιώσιμη στην πράξη και σε βάθος χρόνου;

Μπορούμε, ως δάσκαλοι, να εμπνεύσουμε στους μαθητές μας τις κατάλληλες αρχές ώστε να ξεκινήσουν την δική τους εξερεύνηση και μάθηση, χωρίς την ανάγκη να υπακούν και να εφαρμόζουν ξερά κανόνες (π.χ. οδηγίες του τύπου: "όταν σηκώνετε τα χέρια στην Urdhva Hastasana, τραβήξτε τους ώμους προς τα κάτω");

Μπορούμε να ενθαρρύνουμε στους μαθητές μας την κριτική σκέψη και την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, και την εμπειρία τους στο παρόν της πρακτικής; Μπορούμε να τους βοηθήσουμε να καλλιεργήσουν αρχές που προάγουν την ικανότητα τους να προσαρμόζονται στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες της καθημερινότητας;

Παρακάτω μερικές σκέψεις περί κανόνων και αρχών:

Οι αρχές καλλιεργούν την ικανότητα των ανθρώπων για κριτική σκέψη, έτσι καλλιεργούν την αντίληψή τους, και εμβαθύνουν στις εμπειρίες τους. Οι κανόνες απαιτούν υπακοή και τείνουν να ενισχύουν τις υφιστάμενες δομές εξουσίας και τα εγκατεστημένα ιδεολογικά πρότυπα, καταπιέζοντας πολλές φορές, την οποιαδήποτε διαδικασία αυτεπίγνωσης.

Οι κανόνες αφορούν στην διατήρηση της τάξης (όπως η «έννομη τάξη»), ενώ οι αρχές αφορούν στην καλλιέργεια της αρμονίας.

Οι κανόνες επιδιώκουν πρώτα απ όλα τον περιορισμό των ανθρώπινων συμπεριφορών σε δεδομένες περιστάσεις, προκειμένου να εξασφαλισθεί ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Ο κανόνας δρα σαν μία χοάνη: συγκεντρώνει όλα τα κίνητρα, τις ελπίδες, και τις ιδέες, και τις διοχετεύει σε ένα κοινό σημείο. Ένας κανόνας επιβάλλεται στο όνομα ενός αντιληπτού αγαθού και έτσι βασίζεται σε ένα μοτίβο καλού και κακού. Οπότε αυτοί που ακολουθούν τον κανόνα θεωρούν ότι υποστηρίζουν το καλό και ίσως αισθάνονται ότι έχουν κάποια δικαιώματα για την επίτευξή του.

Οι αρχές στοχεύουν κατευθείαν στην δυναμική των σχέσεων (ανθρώπινων, μηχανικών ή άλλων). Έχουν να κάνουν με τις αλληλεπιδράσεις που φέρνουν τα μέρη μιας διαδικασίας σε αρμονία. Αφορούν την κατανόηση ότι η ουσιαστική σχέση παρέχει ένα σημείο εκκίνησης για εξερεύνηση, μάθηση και, γιατί όχι, παιχνίδι. Η γνώση των αρχών μας δίνει τη δυνατότητα να μάθουμε το πως να να μαθαίνουμε. Οι αρχές δεν στοχεύουν σε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Στην πραγματικότητα, οι αρχές δρουν σαν το αντίθετο μιας χοάνης: ξεκινούν από ένα κοινό σημείο κατανόησης, και αυτή η κατανόηση λειτουργεί ως εφαλτήριο για απεριόριστες μορφές ολοκλήρωσης.

Οι κανόνες μπορούν να γραφτούν τάχιστα. Μόλις μια εξουσία θέλει ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, μπορεί να εκδώσει έναν κανόνα για την επιβολή του. Όμως, κανένας κανόνας δεν μπορεί να είναι τόσο σύνθετος όσο η ανθρώπινη συμπεριφορά πάνω στην οποία προσπαθεί να επιβληθεί, επομένως θα τείνει να προκαλέσει απρόβλεπτα αποτελέσματα, τα οποία με τη σειρά τους απαιτούν περισσότερους κανόνες, οι οποίοι με τη σειρά τους προκαλούν απρόβλεπτα αποτελέσματα κ.ο.κ.

Οι αρχές μπορούν είτε να χρησιμοποιηθούν, ή να απορριφθούν. Δεν τίθεται κανένα ζήτημα “παραβίασης” των αρχών, γιατί αυτές αποτελούν σημείο εκκίνησης και όχι εμπόδιο. Αξίζει να επισημάνουμε πως λέξη “αρχή” κυριολεκτικά σημαίνει “ξεκίνημα”. Οι κανόνες, όμως, μπορούν να παραβιασθούν και όταν συμβαίνει αυτό, απειλείται η τάξη του αντιληπτού αγαθού καθώς και τα δικαιώματα εκείνων που το υποστηρίζουν.

Οι κανόνες ενισχύουν τα εγκατεστημένα κακώς κείμενα και αφηγήματα, ενώ οι αρχές αποτελούν ευκαιρία για νέα ξεκινήματα.

Οι κανόνες παρεμποδίζουν την ουσιαστική αλλαγή ενώ οι αρχές την προωθούν.